Thuận Văn
Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Ảnh TLG
Võ Nguyên Giáp đã về với đất giữa
những tiếng tung hô về “thiên tài quân sự” và “phẩm cách thánh nhân”
của ông, giữa những lời phân trần biện minh cho thất bại chính trị của
ông, cả những nhận xét điềm đạm hay phê bình gay gắt nhất đối với ông.
[1] Không nhất thiết phải đóng góp thêm cái không khí ồn ào khi “tang lễ
quốc gia” sặc mùi đồng bóng vừa mới bị cắt ngang một cách chưng hửng
ngay tại thủ đô để tiếp khách giống như là… chạy cưới, tôi vẫn cảm thấy
thiếu thiếu, vẫn còn có một câu hỏi chưa có lời đáp ở nhân vật này. [2]
Câu hỏi đó là: “Trời” sinh ra Võ Nguyên Giáp để làm gì?
Đã ca ngợi ông là một “thiên tài
quân sự”, là “thánh nhân” thì phải thừa nhận chuyện “Trời sinh”: sinh
ông ra, rồi phú cho ông một “thiên tài”, một phẩm cách “thánh nhân”, ắt
hẳn “Trời” đã sắp đặt sẵn cho ông một chương trình, một mục đích và ý
nghĩa nào đó, cho đời.
Như thế thì cái ý nghĩa “thiên
mạng” đó phải thể hiện trong sự nhất quán, trong mối quan hệ tương liên
giữa những chặng đời mâu thuẫn mà những kẻ xưng tụng ông vẫn ấm ức gọi
là “nghịch lý”, cái “nghịch lý” của cuộc đời khởi đầu vinh quang trong
vai trò “cầm quân” tại chiến trường Việt Bắc để rồi tiếp tục một cách ê
chề với những tháng năm “cầm quần” giữa những mưu mô chính trị hậu cung
tại Hà Nội, nói theo một câu ca dao hiện đại. [3]
Sự nhất quán giữa hai thái cực
“cầm quân” và “cầm quần” ấy có thể nhìn qua học thuyết của Thomas
Malthus, nhưng đầu tiên là “thiên tài” và phẩm cách của ông Giáp.
Chúng ta thán phục một người là
có “tài” khi kẻ đó làm được những điều mà kẻ khác làm được nhưng làm
bằng cách nhanh hơn, với cái giá rẻ hơn mà có thể đem lại kết quả hay
hơn. Chúng ta ngưỡng mộ một bậc “thiên tài” khi kẻ đó làm được những
điều độc sáng mà chưa ai từng làm được hay, không chỉ hơn khối kẻ bình
thường khác qua cách làm nhanh nhất, bằng cái giá rẻ nhất nhưng mang lại
kết quả mỹ mãn nhất mà còn có thể, qua cách ấy hay việc ấy, để lại một
dấu ấn hay những ý nghĩa khó phai nhạt qua những ảnh hưởng đến người
khác, ít ra là trong lĩnh vực của mình.
Nếu “thiên tài” của Võ Nguyên
Giáp kết tinh ở chiến thắng Điện Biên Phủ “lẫy lừng” thì cái tài trời
phú ấy không thể chấm hết sau phút giây bắn pháo hoa mừng chiến thắng mà
còn phải để lại những ý nghĩa “lẫy lừng” nào đó, ít nhất là cho riêng
vùng đất ấy, và ít ra là trong đường lối quân sự sau đấy.
Ông là “thiên tài quân sự”, thế
nhưng với những đồng chí thuộc vai vế đàn em “thiên tài” ấy chẳng có một
tý ty trọng lượng, chẳng để lại một dấn ấn hay ý nghĩa hay ảnh hưởng
nào, ngay trong lĩnh vực quân sự. Gạt ông ra ngoài trong những quyết
định trọng đại về chiến tranh, Lê Duẩn và Lê Đức Thọ đã không đếm xỉa gì
đến “thiên tài” của ông. Chiến dịch Mậu Thân, họ chỉ báo trước có một
ngày. Chiến dịch Quảng Trị, khi xương cốt bộ đội trắng cả đáy dòng Thạch
Hãn, họ cũng bỏ ngoài tai những ý tưởng chiến thuật của ông. [4]
Và “chiến thắng lẫy lừng” ấy cũng
chẳng mang lại một ảnh hưởng tích cực nào cho những vùng đất hay con
người đã trực tiếp và gián tiếp trả giá. Không nói xa xôi đến “đất nước”
hay “dân tộc”, gần ba phần tư thế kỷ sau ngày chiến thắng, những “an
toàn khu”, những “căn cứ địa”, những “chiến khu gió ngàn” nuôi dưỡng nên
chiến thắng ấy vẫn tiếp tục là những vùng đất đói nghèo nhất nước và,
phần đông, thế hệ trẻ lớn lên ở đó, muốn đổi đời thì chỉ có thể, hoặc
ngược sang Lào theo những “cung đường ma túy”, hoặc bỏ xuôi làm thuê hay
làm đĩ. [5]
Giới hâm mộ Võ Nguyên Giáp viện
dẫn sự thất thế chính trị để biện minh cho sự vô can của ông trước giá
đắt trong Mậu Thân 1968 và Quảng Trị 1972-1973, thế nhưng cái giá của
Điện Biên Phủ 1954 đâu có rẻ chút nào? Bao nhiêu nông dân cầm súng đã
gục ngã, bao nhiêu tài nguyên đã tiêu tốn và những món nợ “xã hội chủ
nghĩa anh em” với hậu quả nhãn tiền về sự phụ thuộc? Mà, xét cho cùng,
nếu tướng tài là vị tướng không cần đánh mà có thể lấy được thành thì,
chẳng cần đến những “chiến công chấn động thế giới” kiểu ấy, những cựu
thuộc địa có cùng hoàn cảnh tại Á châu không chỉ đã giành lại độc lập
với cái giá rẻ hơn mà, hơn thế nữa, còn vươn tới những kỳ tích hậu thuộc
địa lẫy lừng hơn, rất nhiều.
“Chiến thắng lẫy lừng” ấy là một
món hàng xa xỉ, cực kỳ hoang phí, không chỉ hoang phí bằng xương bằng
máu mà còn hoang phí bằng sự tụt hậu và phụ thuộc, phụ thuộc ngay vào kẻ
thù truyền kiếp, kẻ thù đã xâm lăng đất nước chúng ta nhiều lần hơn ai
hết, chiếm đóng đất nước lâu dài hơn ai hết.
Cái chiến thuật thí thịt người
chẳng có gì độc đáo sáng tạo về mặt quân sự của ông Giáp, gợi nhắc một
giai thoại về Napoléon Bonaparte khi bị một viên thống chế dưới quyền
thắc mắc trước một quyết định thí quân: “Chỉ một đêm của Paris là đủ”.
Chỉ một đêm thôi, và riêng tại Paris thôi, sẽ có bao nhiêu cặp nam nữ
cuồng nhiệt quấn quýt vào nhau, sẽ có bao nhiêu tinh trùng bắn ra, sẽ có
bao nhiêu tinh trùng tiến về bắt rễ trong buồng trứng để từ đó mở ra
một mầm sống mới và, với Napoléon, thế là đủ. Đủ để bù lại những sinh
mạng bị ông ta vung vãi trước trận địa mà đối phương đã bày bố sẵn sàng.